TELA
Tela, giyside beklenen görünüm, kalite ve etkiyi elde etmek amacıyla kumaşa farklı usullerle tutturulan bir ara katmandır.
İşlenen kumaşa, hacim ve direnç kazandırıp, giysiye verilecek biçime katkıda bulunarak, kumaşa; dikim , yıkanma , ütülenme gibi karşılaşabileceği işlemlerde destek rolü oynarlar. Görevleri, giysinin biçim ve dayanımını desteklemek , buruşmaya yatkınlığı azaltmak ve belli bir sertlik ve form kazandırmaktır.
1950' lerin başından bu yana kullanılmaya başlanılan telalar, giysilerin ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. Telalar , doğal yada yapay liflerden elde edildiği gibi , son dönemlerde yaygın bir biçimde elyaf tülbenti olarak "nonwoven" teknikleri ile üretilegelmektedir. İleride detaylandıracağımız üzere, genel olarak temelde iki öğeden oluşurlar:
A - KAPLAMA : Kumaşa tutunmayı sağlayan yapıştırıcı malzeme,
B - KUMAŞ (BAZ) : Kaplamanın oturduğu yüzey.
KULLANIM AMAÇLARI:
ouygulandığı bölgede esnemeyi , kırışmayı önlemek ve şekli korumak ,
oyaka , klapa , manşet , pat , cep ve cep kapaklarına destek sağlamak , tok bir tuşe ( dokunum ) kazandırmak , kıvırcıklanmayı engellemek ,
otakım elbise ve paltolarda vücut bölümlerinin desteklenmesi , belirli bir şeklin verilmesi ve omuz bölümlerini birleştirmek ,
odüğme ve ilik alanlarını takviye ,
oçeşitli kenar bölgelerde takviye ve muntazamlık ,
okemer ve bel şeritlerine sertlik ve destek vermek
Tela denildiğinde algılanan kavram genel olarak "yapışkan tela" kavramıdır.
YAPIŞKAN TELA : Bir yüzeyi yapışkan madde ile kaplanmış olan KUMAŞ YÜZEY (substrade- baz kumaşı) ile , kaplamada kullanılan REÇİNE ' nin oluşturduğu malzemedir. Bu anlamıyla "YAPIŞKAN TELA"lar , en geniş tela kümesini oluştururlar.
KAPLAMA : Kumaşa tutunmayı sağlayan yapıştırıcı malzemeler (termoplastik - reçine) olup , ısıtıldıklarında eriyen , soğuduklarında da başlangıçta sahip oldukları katı hale dönen sentetik reçinelerden elde edilirler.
KUMAŞ : Kaplamanın oturtulduğu yüzey olup, muhtelif dokuma , örme , ve dokusuz yüzey (nonwoven ) yapılardan üretilirler. Herbiri , kendine has uygulama alanlarına sahiptirler ve kullanılacakları giyside yerine getirmeleri istenen göreve ve tutunacakları kumaşa göre seçilirler. Bu malzemeler doğal , sentetik yada her ikisinin karışımından elde ediliyor olabilirler.
YAPIŞKAN TELA : Bir yüzeyi yapışkan madde ile kaplanmış olan KUMAŞ YÜZEY (substrade- baz kumaşı) ile , kaplamada kullanılan REÇİNE ' nin oluşturduğu malzemedir. Bu anlamıyla "YAPIŞKAN TELA"lar , en geniş tela kümesini oluştururlar.
KAPLAMA : Kumaşa tutunmayı sağlayan yapıştırıcı malzemeler (termoplastik - reçine) olup , ısıtıldıklarında eriyen , soğuduklarında da başlangıçta sahip oldukları katı hale dönen sentetik reçinelerden elde edilirler.
KUMAŞ : Kaplamanın oturtulduğu yüzey olup, muhtelif dokuma , örme , ve dokusuz yüzey (nonwoven ) yapılardan üretilirler. Herbiri , kendine has uygulama alanlarına sahiptirler ve kullanılacakları giyside yerine getirmeleri istenen göreve ve tutunacakları kumaşa göre seçilirler. Bu malzemeler doğal , sentetik yada her ikisinin karışımından elde ediliyor olabilirler.
TELA KUMAŞLARI
A - DOKUMA YÜZEYLER : Bilinen manada dokunmuş yüzeylerdir. Yapıları sebebiyle daha dayanıklı olup kullanım ve temizleme esnasında kolayca zarar görmezler. Fakat uygulanacak yüzeyde kullanılan ana kumaşın karakterine ve yapısına uygun olarak seçilmeleri oldukça önemlidir.
B - ÖRME KUMAŞLAR : Örme yapılar , üst kumaş tela sistemine daha kolay uyum sağlarlar. Atkı takviyeli örme yapılar , günümüzde dokuma kumaşlara tatbikte oldukça yaygın bir kulanım alanı bulmuşlardır. Bunların en büyük avantajı çözgü yönündeki elastikiyetleri ve doğal bir dokunuma ( tuşe ) sahip olmalarıdır. Örme işlemi genel olarak dokumadan daha hızlı bir işlem olduğundan , bu yapılar dokumalara oranla daha ucuz yapılardır.
C - DOKUSUZ YÜZEYLER ( NONWOVEN ) : Liflerin tek bir cins yada karışım olarak birbirlerine ısı ve basınç yoluyla bağlanması sonucu oluşan yapılardır. Lifler doğal , sentetik yada karışımı olabilir. Doğal liflerin maliyeti nedeniyle çoğu dokusuz yüzey , sentetik liflerden üretilir. Genel kullanım amaçlı yapışkan telalarda kullanılan lifler genellikle viskoz , polyester , akrilik , poliyamid ve naylondur. Naylon lifler diğerlerine göre daha sabit bir yapı oluşturmaya müsait olduklarından , yapıya ek bir sıklık verilmek istendiğinde kullanılırlar. Liflerin dokusuz yüzey içindeki oranları bu yapının kullanım yeri ve uygulanacak kumaşı etkiler
Üç tip dokusuz yüzey ( ağ ) oluşumu vardır :
* gelişigüzel : lifler gelişigüzel düzenlenmiştir , bu yüzden herhangi bir yöne olan direnç düşüktür.
* paralel : lifler yapının uzunluğu yönünde düzenlenmiş olup telaya en yönünde esneklik kazandırır.
* çapraz : lifler eksene 45 derecelik bir açıyla yerleştirilmiş olup en ve boy direncini artırmak hedeflenmiştir.
TEKSTİL YÜZEYLERİNE GÖRE TELA ÇEŞİTLERİ
A - DOKUNMAMIŞ ( NONWOVEN ) TELALAR :
İpliğe dönüştürülmemiş doğal , sentetik yada sonsuz elyafların (flament) , özel birtakım yöntemlerle birbirine bağlanmasıyla oluşturulan yüzeyin , çeşitli yapıştırıcılarla ve çeşitli yöntemlerle kaplanmasıyla elde edilen telalara denir.
Dokunmamış yüzeyler , tela olarak kullanılmanın dışında çok farklı sektörlerde , gittikçe artan bir hızla tüketilmektedir. (1985 1,1 milyar ton , 1995 2,2 milyar ton , 2000 lerde 3,2 milyar ton ) Bu ürünlerin % 90 K.Amerika , Japonya ve B.Avrupa' da üretilmekte ve tüketilmektedir. Uzakdoğu üretimi de belirgin bir şekilde artmaktadır.
Tela olarak üretilebilen nonwoven tela çeşitlerinin % 70 den fazla çeşidi ülkemizde de artık üretilebilmektedir.
NONWOVEN TELA ÇEŞİTLERİ
KUMAŞ BAĞLAMA TÜRLERİNE GÖRE :
1 - Isıyla bağlanmış telalar : yumuşak tuşe , zayıf direnç , uygun maliyet.
2 - Kimyasal bağlamayla bağlanmış telalar :sert , dayanıklı , nakış , kemer.
3 - İğnelemeyle bağlanmış telalar: nakışlık , elyaf yapılar.
4 - Su jetiyle bağlanmış telalar : çok hafif ve çok mukavemetli yapılar.
KAPLAMA TÜRLERİNE GÖRE : Bu sınıflandırma diğer tekstil yüzeylerine de uygulanabilen bir sınıflandırma olup nonwoven yüzeylerde geniş bir uygulamaya sahiptir.
1 - Sıvama (eleme) Telalar
2 - Toz Noktalı Telalar
3 - Pasta Noktalı Telalar
4 - Sıcak Eriyik Noktalı Telalar
5 - Çift Noktalı Telalar
B - DOKUMA TELALAR :
Atkı ve çözgüsünde aynı yada farklı liflerden oluşmuş iplikler bulunduran dokunmuş malzemeye çeşitli yöntemlerle bir kaplamanın oturtulmasıyla elde edilen telalardır.
Dokuma telalar , giyside ( daha ziyade ceket , kaban ve benzeri dış giyim ) en ve boy yönünde ön yüze ( göğse ) muntazam bir duruş ve mukavemet vererek beklenen etkiyi elde etmek için oldukça fazla dokuma tela seçme imkanımız vardır. Bu telalar :
· lifleri ,· dokuma sıklığı ,· iplik kalınlığı ,· dokuma yapısı ,· kumaş ağırlıkları ,
bakımından farklılık gösterir.
Erkek gömlek telaları (top fuse) bu gruba dahil olan en değerli telaları teşkil ederler. Bununla birlikte , örneğin saf keten , kıl , yada pamuklu kıldan mamul kumaşlar yapışkan tela olarak işlenemezler. Bu tür kumaşlar göğüs ve omuz takviyesi olarak dikilerek tutturulurlar.
C - ÖRGÜ TELALAR : Örme yüzeylere uygulanan kaplamalarla elde edilen telalardır. Üç tür örme yüzey vadır:
1 - DÜZ ÖRGÜ
2 - YUVARLAK ÖRGÜ
3 - ÇÖZGÜLÜ ÖRGÜ
Dış giyim ağırlıkta olmak üzere günümüzde piyasaya sürülen ve pek farklı esneme özellikleri olan kumaşlara uyum sağlamanın bir yolu da triko örgü telalarla elde edilen esneme kabiliyetidir. Esneme kimi dokuma telalarda da elde edilmekte, çözgü yönünde en fazla % 8, atkı yönünde de % 20 oranında esneme alınabilmektedir. Yaygın olarak; RAŞEL (çözgülü örme) dokumalar, TRİKOLAR, tela bazı olarak değerlendirilebilmektedir.
TOP FUSE
Uygulama sırasında top fuse üzerindeki ilaç ısı ile sıvı hale getirilir, basınçla ise sıvının kumaşa gerekli oranda transferi sağlanır. Bu işlem sonucunda ilacın soğuyup tekarar katılaşmasıyla, kumaş ve top fuse'nin birbirine tam yapışması sağlanır.
Top fuse yapıştırma uygulamasında, en sağlıklı yöntem pres kullanımıdır. Kullanılan presin kalitesi ve bakımlılığı üretilen gömleğin kalitesini dogrudan etkileyen en önemli unsurlardandır. Kullanılacak top fuse'nin türü, uygulama yapılacak kumaşın tip ve kalınlığına göre değişiklik gösterse de, pres kullanımında bazi genel kriterler bulunmaktadır. Pres ısısı,
o 100gr/m2 ve altı top fuse ürünlerinde 160o C,
o 100-130gr/m2 arası top fuse ürünlerinde 170o C,
o 130gr/m2 ve üstü top fuse ürünlerinde 175o C, civarında olmalıdır.
Tavsiye edilen ısının kontrolü için ısı ölçer kağıtlar kullanılmalı, ısıya karşı duyarlı olarak üretilmiş bulunan bu kağıt, kumaş ve top fuse arasına konulup prese verilmelidir. Kağıt üzerindeki ısı göstergelerinin kararma oranı ısı derecesini gösterir. Bu işlem, presin sağ ve sol kanatlarında aynı anda yapılırsa, çıkan sonuca göre, kanatlar arasında ısı farkı olup olmadığı da gözlemlenmiş olur.
PRES ÖZELLİKLERİ
o Kalite standardını koruyabilmek için presin bakımı zamanında ve düzenli olarak yapılmalıdır.
o İplik ve elyaf uçuntusu olmayan nemsiz ortamda kullanılmalıdır.
o Amaca uygun yapıda ve özellikte olmalıdır.
o Presin bant yüzeyinde ısı ve basınç değerleri homojen olmalıdır.
o Parametre göstergeleriyle (basınç ve ısı) fiili göstergelerin aynı olup olmadığı sıkça kontrol edilmeli, farklı durumlarda servis çağırılıp gerekli onarım yaptırılmalıdır.
o Pres parametre göstergeleri hassas olmalıdır. Bazı analog göstergelerde + 15o C toleranslar bulunmaktadır. Böyle durumlarda devreyi 150o C'de kapatması gereken termostat, 135o C de kapatarak uygulamacıyı yanıltabilmektedir.
o Pres silindirlerinde korozyon olmamalı ve silindir baskıları sağ, sol ve orta alanlarda eşit olmalıdır.
o Silindirler sıkça kontrol edilmeli, silikon kaplamalı silindirler gerekli zamanlarda değiştirilmeli, silikon sertliği sürekli kontrol edilmelidir.
o Uygulama elemanları deneyimli olmalıdır.
o Tek elemanla çalışan preslerde bantlar tek taraflı yıpranabileceğinden elemanlar dönüşümlü olarak çalıştırılmalıdır.
o Presten çıkan ürünler soğumadan elle tutulmamalı, tutulsa bile dikkatli olunmalıdır. Aksi taktirde temas noktalarında çukurlaşma ve mukavemet düşüklüğü meydana gelmektedir.
o Bant üzerinde derin izler ve ekler olmamalı, ek varsa, yapıştırılan kumaş ve top fuse'nin bu ek üzerine gelmemesine dikkat edilmelidir.
PRESLERE İLİŞKİN BASİT ÖNERİLER
o Pres içi ısı, ısı ölçer kağıt veya elektronik derecelerle sıkça kontrol edilmelidir.
o Presler sabahları ilk çalıştırıldığında (özellikle kışın), rezistanstan beslenen ısı göstergesi gerekli ısıyı gösterse de, pres genelinde ısı, olması gereken düzeyin altında kalabilir. Bu durumda, sabah erken yapılanla daha sonra yapılan uygulamalar arasında farklılıklar meydana gelebilir. Bu, ürün kalitesi adına dikkat edilmesi gereken önemli bir husustur. Bu sorunu yaşamamak için, pres açılınca en az 30 dakika beklenmelidir.
PRES İÇİ BASINÇ VE ISI HOMOJENLİĞİNİ GÖZLEMLEMEK
o Aynı anda presin sağ, sol ve ortasında yapıştırılmak üzere 5 cm şerit olarak kesilmiş kumaş ve top fuse'ü presleyin ve sökülme dirençlerinde farklılık olup olmadığını kontrol edin. Sökülmede en düşük direnç 1.2 Kg. olmalıdır.
o Gömlek yakasını, bant hareket yüzeyine paralel olarak prese verin. Sökülme kontrolü yapın. Kanatlar arası mukavemet farkı varsa sağ ve sol tarafları ters çevirerek yakayı tekrar prese verin. Mukavemet farkı ortadan kalkmışsa, pres silindirlerinde sorun var demektir, derhal kontrol ettirin.
o Bu kontrolün, pres soğukken beyaz A4 kağıt ve hiç kullanılmamış karbon kağıt ile de yapabilirsiniz. İki adet beyaz A4 kağıdın arasına A4 ölçüsünde hiç kullanılmamış karbon kağıdı koyun. Kağıtları aynı anda sağa, sol ve orta taraftan prese verin. Karbon kağıtlarının beyaz kağıtları kabartma oranlarını ve izlerinin sağ, sol ve ortada farklı olup olmadığını gözlemleyin.
KUMAŞLAR VE YAPIŞTIRMA UYGULAMALARINDA KUMAŞ ETKİLERİ
ZOR YAPIŞAN KUMAŞLAR
Tekstil sektöründe kumaş üretim aşamalarında kullanılan değişik kimyasal maddeler ve bunların uygulama yöntemleri kumaşlar arasında büyük ölçüde işlevsel farklılıklar yaratmaktadır. Bunun sonucunda, aynı görünümdeki kumaşlar arasında bile önemli farklılıklar oluşmaktadır. Örneğin terbiye sırasında dokuyu güzelleştirmek amacıyla kullanılan silikon bazlı kimyasal kaplamalar kumaşı, sıvı transferine karşı olumsuz yönde etkilemektedir. Kumaşta silikon kaplama bulunduğunu anlamak için, üzerine su damlatarak sıvıya karşı duruşunu gözlemleyebilirsiniz. Kumaş suyu çekmeyip üzerinde kaydırıyorsa, sıvı transferi zor bir kumaştır.
Tela ve top fuse uygulaması, ilacı ısı ile sıvı hale getirip, baskı ile karşı kumaşa transfer etmek olduğuna göre, suyu emmede direnç gösteren kumaş, tela veya top fuse ilacını emmede de aynı direnci gösterecektir.
Yukarıdaki örnektende anlaşılabileceği gibi, kumaş benzerliklerine aldanmayıp, sağlıklı yapışmayı elde edene kadar, pres göstergelerinde gerekli ayarlamaları yapmak gerekmektedir.
YIKAMA VE ISIDA ÇEKEN KUMAŞLAR
SNT top fuse ürünlerinin tamamı sanfor makinalarından geçmektedir. Bu nedenle, yıkama çekme oranları, 10 yıkama sonrası metrede %1.5 tir. Isı çekme oranı ise presleme sonrası %0.6 dır. Seri üretime geçmeden önce, değişik kumaş partilerinde yıkama ve ısı çekmesini kontrol edin. Yıkama çekmesi en fazla %2 olmalıdır. Isı çekmesi %0.6 dan fazla ise kumaş önce boş olarak preslenmelidir. Böylece hem kumaşın ısı çekmesi önlenmiş hemde nemi alınmış olur. Top fuse yapıştırması bu işlemden sonra yapılmalıdır.